Nog zo'n quote, dit keer niet van Phoebe, maar van een ander ontspannen figuur van tv, Pippi Langkous. Om de een of andere manier schiet dit citaat precies in een goal waarvan ik nog niet doorhad dat er een goal stond. Waarom spreekt dit aan en waar gaat dit over?
Waarom denken sommige mensen al bij voorbaat dat ze iets niet kunnen? Ik heb het niet over iemand die na enig zingen tot de conclusie komt dat ze niet zo goed is als Mariah Carey. Ik heb het over kleine, normale stappen in het leven. Stappen die de meeste mensen moeiteloos maken, maar waar voor sommigen onder ons, een enorme drempel lijkt te liggen.
Ik heb het zelf een beetje met autorijden. Grappig genoeg kan ik dat wél, ik heb een rijbewijs, rijd een keer per jaar noodgedwongen en maak dan geen botsingen. Maar bij mij gaat het met zweet in de handen, continu om me heen kijkend naar alle auto's en de versnellingspook en al die andere dingen die ik in de gaten moet houden. Wat een stress. Verschrikkelijk. Het zal wel iets te maken met mijn onderliggende overtuiging: 'ik kan dit (nog) niet.'
Het gaat dus om eigenlijk de gewone dingen in het leven. Bijvoorbeeld koken zonder recept. Of tekenen. Of gewoon eens iets nieuws proberen, zoals een berg beklimmen, een fietsvakantie boeken of een gedicht schrijven.
Het gaat ook over spreken in het openbaar of een openhartige post plaatsen op sociale media, of -helemaal eng- 'live' gaan op sociale media. Het gaat, net zoals bij de blogs over andere overtuigingen, niet om een gewone feitelijke gedachte die je ervaring vergezelt omdat het een relevante conclusie is 'ik kan het niet', maar om een bij voorbaat al angstige self-fulfilling prophecy overtuiging die juist nergens op gebaseerd is: 'Help, ik kan het vast niet!'
Mensen voor wie drempels enorme proporties kunnen aannemen willen graag dingen tot in de puntjes gecontroleerd doen. Alleen als je het doet zoals het moet, is het goed. Binnen de lijntjes kleuren dus! Het koken gaat precies volgens het recept, er mag niet geïmproviseerd worden, anders gaat het helemaal fout en dan verpest je compleet de avond voor je gasten.
Ik zal je niet vertellen dat niet altijd binnen de lijntjes hoeft te blijven, want het is je goed recht als je dingen netjes en goed wilt doen. Een al dan niet stressvolle tijd in de keuken is nog tot daar aan toe, maar deze vorm van onzekerheid uit zich vooral in grote dingen, zoals een tentamen halen, solliciteren, een stap tot een mogelijke romance zetten. Het probleem ontstaat vooral als er een angst is om te... FALEN!
Jawel, een gruwelijk scenario voor deze doelgroep, maar Pippi Langkous zou waarschijnlijk wijselijk kunnen uitleggen dat je het altijd gewoon nog een keertje kunt proberen. En bovendien dat het belangrijker is dat je er lol in hebt. (Iets dat veel grote mensen ook soms lijken te vergeten, hoor ik Pippi zeggen.) Je kunt de touwtjes laten vieren, je hoeft jezelf niet zo strak in de gesels te houden.
Je bent ook waardevol als het mislukt.
Echt?
Ja, echt.
Maar het mag toch niet mislukken?
Nou, ik zeg niet dat het gáát mislukken, maar doe eens rustig. Je mag ook genieten van het proces, je bent veel teveel aan het jagen.
Maar dat is toch zonde? Straks is smaakt de curry nergens naar!
Ja, en dan?
Dan heb ik het verpest!
Oeps, kan gebeuren toch? Volgende keer beter!
Maar... mijn gasten dan?
Waar ben je bang voor?
Misschien dat ze me niet meer waarderen...
Ja, dat zit er vast achter. Goed dat je dat doorhebt! Maar jouw vrienden willen vast ook niet dat jij je zo druk maakt.
Nee dat klopt.
Ze vergeven het je wel hoor, als de curry vandaag even anders smaakt. Het zijn toch je vrienden?
Ja... en als anderen koken is het ook wel eens vies.
Precies. Wees niet zo streng voor jezelf. Vertrouw op je inschattingsvermogen, maak de curry vandaag net even anders, misschien is dat wel heel lekker!
Maar... maar... hoe kan ik nou op mezelf vertrouwen?
Deze angst om te falen heeft dus ook weer een addertje. Meestal lukt het trouwens wel om je leven zo in te richten dat je met een grote boog om de dingen heen te lopen waar je faalangst zich in kan uiten. Je richt je gewoon op de dingen waar je zeker van bent, waar je de controle over hebt.
Maar out of the box kom je dus niet.
Het is natuurlijk een soort self fulfilling prophecy: omdat je gelooft dat je het niet kan, doe je het ook nooit. Of je probeert het maar je slaagt er niet in, juist omdat je er teveel zorgen om maakt. Of je hebt gewoon enorm veel stress en krijgt het toch voor elkaar, alsof het elke keer weer een wonder is. Stress is nooit goed, het helpt alleen om van een beer weg te rennen. In dit soort totaal ongevaarlijke situaties, van iets (nieuws) proberen te doen, wil je ontspannen en gefocust zijn. Een gezonde focus, zonder gedachten die je tegenhouden.
Het is een soort onzekerheid, die niet zozeer schadelijk is voor jezelf, maar die je wel onnodig veel stress-momenten geeft.
'Doe ik het wel goed?' is niet een neutrale cognitieve check, maar eentje met angst. Er wordt eigenlijk bij voorbaat steeds gedacht:
'Ik doe het vast niet goed.' 'Ik weet niet precies hoe dit hoort.'
'Straks gaat dit helemaal fout.'
Het voorbeeld van het koken komt hier weer van pas. En ook al staat zo iemand al 67 jaar in de keuken, toch blijft er een neiging om niet helder te denken en afwegingen te maken hoe dit klusje te klaren, maar passeren elke 30 seconden de gedachten (al dan niet hardop): 'O jee, gaat dit wel lukken? Dit gaat vast fout.'
Mocht het hardop gebeuren dan het is doodvermoeiend voor de omstanders. Zij moeten met de onzekere kok meedenken, deze geruststellen dat het heus wel goed zal gaan in die oven en de meest simpele tips geven ('gebruik een kookwekker dan'), die de kok na 67 jaar zelf ook wel had kunnen bedenken. Maar die was teveel bezig met zich zorgen maken.
Het is hetzelfde gevoel als bij iemand die tijdens het kijken van een film steeds vraagt wat er nou gebeurde, wie wie is, terwijl die ook gewoon zelf de ondertiteling had kunnen lezen, maar ook in dit geval lag de focus ergens anders, zodat die zich dan totaal afhankelijk van een ander. Het is aandoenlijk ergens, maar zelfs als het een kind van 11 betreft, kan het irritant zijn voor het gezelschap. Is het niet juist een beetje asociaal dat je je gezelschap steeds vraagt om jouw onzekerheid weg te nemen?
Vertrouwen in jezelf
Vertrouwen in jezelf, het klinkt als een cliché en voor sommige mensen schier onmogelijk.
Maar toch: Jij weet het beste wat jij lekker vindt? Of leuk. Of mooi. Of goed. Jij doet gewoon wat je kan en laat je niet door doemscenario's afleiden. En luister vooral naar Pippi Langkous.
Comments