Een mystieke ervaring is niet zomaar iets. Je kun je natuurlijk allemaal vragen over stellen vanuit verschillende hoeken. Neurologische (wat gebeurt er in het brein?), theologische (ben je tijdens een mystieke ervaring daadwerkelijk dicht bij God of iets hogers?) en ja zelfs psychiatrische (in hoeverre zijn psychoses soms onbegrepen mystieke ervaringen?).
Mystiek klink misschien heel zweverig en -logischerwijs- een tikje mysterieus. Maar een kleine of grotere mystieke ervaring komt vaker voor dan je zou denken. Volgens onderzoek dat professor James Austin, die ik interviewde voor mijn boek Mijn ego en ik, aanhaalt, heeft één op de drie mensen ooit in zijn of haar leven een dergelijke ervaring. Het kan een overweldigende liefde zijn voor het leven, gevoeld op de dansvloer, het kan een zelf-overstijgende symbiose tijdens seks, een door drugs geïnduceerde ervaring van bliss of eenheid, een verschijning van Jezus of ander religieus figuur, noem maar op. Allerlei rituelen van over de hele wereld en uit alle tijden (dansen, drummen, bidden, chanten, meditatie, zelfkastijding, pelgrimstochten, Bachanalen) zijn erop gericht om iets dergelijks mogelijk te maken en soms gebeurt het juist zonder enige aanleiding. De overeenkomst? Het 'zelf'-gevoel wordt overstegen en er wordt een eenheid gevoeld met iets 'daarbuiten'. Het kan eenheid zijn met de natuur, met muziek of met het hele universum of met dat wat mensen God noemen.
Filosofisch is dat aan alle kanten interessant, want wat zeggen dit soort belevenissen over de aard van onze geest en van ons bewustzijn?
Al millennia lang zoeken mensen heil in allerlei religies of tradities om te zoeken naar die verborgen dimensie en zich ermee te verbinden. Zelfs allerlei wetenschappers zoeken naar de ware structuur die onze werkelijkheid vormgeeft. Iedereen die zoekend in het leven staat wordt gezogen naar dat mysterieuze achter de zo vanzelfsprekend ogende werkelijkheid.
Maar hoezeer het de mensheid als geheel ook kan fascineren, het thema bepaalt niet vaak onze dagelijkse keukentafelgesprekken. We hebben er maar weinig woorden voor in onze taal, het is ook alsof het onderwerp zo ongrijpbaar is dat het niet in woorden te beschrijven is. En het is niet urgent, de dagelijkse actualiteiten gaan doorgaans voor.
Toch is het belangrijk, in mijn ogen, dat mensen horen van mystiek. Het feit dat het bestaat, dat zulke mystieke ervaringen mogelijk zijn, en niet vaag en zweverig zijn of slechts toebedeeld aan huilende Maria's. Het hele idee dat het mogelijk is om iets dergelijks met een geest te beleven, nodigt uit tot reflectie op dit wonderbaarlijke ervaringsapparaat.
Daarom pleit ik ervoor dat mystiek bekender mag worden en we onze kinderen gewoon het onderwerp mystiek mogen voorschotelen.
Want waarom wel over de oorlog in Rusland praten, of armoede in India, maar niet over mystiek? Alleen erover praten levert natuurlijk niet direct zo'n ervaring op, maar bedenk eens wat het met je belevingswereld doet, zodra je ergens een woord voor hebt. Stel je een taal voor zonder het woordje 'kunst' of 'liefde' of 'fantasie' of welk woord dan ook. Zodra er een woord is, bestaat het en kan het, te zijner tijd, geduid worden.
Als die kinderen groter worden en plotseling iets merkwaardigs ervaren in hun eigen geest, dan zullen ze het betekenis kunnen geven en erover praten. Zo verdwijnt het onderwerp niet in vergetelheid en kan een ander die erover hoort het ook weer herkennen. En wie weet ooit, zullen we niet meer zo als vanzelfsprekend in de wereld van alledag opgaan, niet meer steeds bezig zijn met dingen daarbuiten in die werkelijkheid, maar vaker stilstaan en reflecteren op en binnenin onze eigen geest. En zullen we de wondere substantie van onze geest van binnenuit opmerken. En, wie weet, ons meer verbonden voelen met die verborgen structuur, wat het ook is, daarbuiten.
In De Zoon van de Gazelle wordt een mystieke ervaring beschreven. Natuurlijk moeilijk om in woorden uit te drukken wat er precies gebeurt, maar toch. Het is een eeuwenoud verhaal, van Ibn Tufayl, dat ik met Kamel Essabane heb herschreven voor kinderen (en volwassenen).
Je kunt naar aanleiding van ieder hoofdstuk filosoferen over bijpassende levensvragen en natuurlijk ook ingaan op het hoofdstuk waarin Hayy, de hoofdpersoon, in de grot is geweest en de eenheid heeft gevoeld.
