Onlangs heb ik een online formulier van de Van Dale ingevuld om het mooie woord zelfdenkzaamheid mee te laten dingen als nieuw woord van 2024. Wij gebruiken het al jaren in onze Opleiding Kinderfilosofie. Het is uiteraard een variatie op zelfredzaamheid en net zo belangrijk.
Paradoxaal genoeg is het onderwijs niet per se ingericht op het bevorderen van zelfdenkzaamheid. Kinderen moeten veel leren, hiervoor moeten ze ook nadenken, allerlei vaardigheden onder de knie krijgen, maar zélfstandig bevragen, 'out of the box' denken, argumenten formuleren en morele waarden afwegen valt buiten het spectrum van wat een school kan doen. Meestal. Maar, hang in there, ik kom met hoop.
Even paradoxaal genoeg verwachten we dat kinderen opgroeien en op hun 18e verjaardag krijgen zij het cadeau van volwassenheid, met bijv. de mogelijkheid om auto te rijden, recht op huurtoeslag, maar bovendien: stemrecht.
Scholen zijn verplicht om aandacht te geven aan burgerschap en geven leerlingen burgerschaps-informatie: ze leren over andere culturen en geloven, hoe je respectvol met elkaar om moet gaan en hoe de democratie werkt. We kunnen leerlingen niet vertellen wat ze moeten stemmen, en ook niet waarom de ene partij beter zou zijn dan de andere. Maar we leren ze, helaas, ook niet hoe je daarover kunt nadenken. Hoe onttrek je je aan groepsdruk en zorg je dat je niet kopieert wat je vrienden, je ouders, een populist of een reclamecampagne jou vertelt? Hoe leer je zélf die afwegingen te maken? Met andere woorden: hoe creëer je zelfdenkzaamheid?
Hier komt 'ie: dat kunnen ze leren door zelf te filosoferen, wat zoveel betekent als: nadenken en praten over vragen waar niet één juist antwoord op bestaat. Deze werkvorm, het voeren van filosofische gesprekken, bestaat eruit dat leerkrachten aan de leerlingen zelf de verantwoordelijkheid voor hun mening (terug)geven. Leerlingen mogen zelf meningen verwoorden, onderzoeken en afwegen tegen andere meningen. Zo leren ze dus niet wat de mening is van de leerkracht, een journalist, hun ouders of een politicus, maar ze leren te onderzoeken wat hun eigen mening is.
Ze hebben nog even om alle kwesties te doordenken totdat ze stemrecht hebben op hun 18e. Hoe ga je om met vluchtelingen? Hoe ver reikt vrijheid van meningsuiting? Wanneer mag je oorlog voeren ? Hoe verdeel je rijkdom? Waar ligt de verantwoordelijkheid voor de toekomst van de planeet?
Het is niet de taak van onderwijs om hun keuze voor een politieke partij te beïnvloeden. Mensen behouden het recht om zelf die keuze te maken en een docent mag hierin niet sturend zijn. Maar elk filosofisch gesprek is een oefening in het zélf denken, logisch en kritisch, genuanceerd en oprecht. Zodat de leerlingen later, als volwassen burgers die meestemmen in de democratie, op een doordachte manier aan het democratische proces kunnen meedoen. Als stemmer, lid van een politieke partij, bestuurder of als beleidsmaker. Zij maken de toekomst.
Geïnteresseerd in de mogelijkheden van filosoferen rond burgerschap?
Kom naar de twee themamiddagen Burgerschap door Kinderfilosofie!
Leer ook filosoferen met je klas in 6 zaterdagen in de Opleiding Kinderfilosofie!
Comments