Je hebt oordelen en oordelen. Wie wel eens een boekje of Happinez-artikel heeft gelezen over boeddhisme heeft misschien vagelijk meegekregen dat het de bedoeling is om 'niet te oordelen'. Maar even serieus: niet oordelen, hoe kan dat nou?
Onze dag zit vol met oordelen, het maken van statements, observaties. We zien de wereld en snappen er wat van door middel van onze gedachten erover. Die gedachten gaan zo van: 'Het is 11:00 en ik heb nog niets aan m'n werk gedaan' of 'De afwas is nog niet gedaan' of 'Ik ben niet de beste van de klas' of 'Ik heb maar 3 likes op mijn Facebook-post.'
Dit zijn voor een nuchtere buitenstaander neutrale observaties van feiten. Zelfs het woordje 'maar' in de laatste zin over 'maar 3 likes' is in principe een objectief oordeel: het zijn er gemiddeld genomen meer, en vandaag maar 3.
Maar wanneer deze neutrale observatie vergezeld wordt van een normatief oordeel, wanneer er ondertussen geëvalueerd wordt in termen van hoe goed, fout of erg het is, dán ben je (in boeddhistische termen) pas écht aan het oordelen. Er wordt dan een emotioneel gewicht gehangen aan de observatie. 'Ik heb nog niks aan m'n werk gedaan' voelt dan als: en dat is VRESELIJK.' Het woordje 'niks' voelt dan als een slecht rapportcijfer. Of als een enorme afwijzing. 'Ik ben niet de beste van de klas' kan voor iemand anders een gewoon gegeven zijn, maar voor de perfectionist die al zijn eigenwaarde hiervan afhankelijk had gemaakt, klinkt het heel anders: als de hel.
Mensen die hier een handje van hebben, zijn dus continu de wereld aan het observeren met in hun bril deze extra normen die ze zichzelf opleggen. Elke observatie gaat langs deze strenge keuring. Bijvoorbeeld:
'Ik heb nog niks productiefs gedaan.'
'Ik heb iemand teleurgesteld.'
Het zijn simpele feitelijke zinnetjes. Maar het kan voor iemand voelen alsof de wereld vergaat. Dat betekent: de sluizen van angst of boosheid gaan open bij het denken van dit feitje. Zodra het passeert in je bewustzijnsstroom is er verkramping, weerstand, stress.
Nodeloos te zeggen dat dit doodvermoeiend is voor diegene. Zelfreflectie of therapie kan helpen om de verborgen cognities die je belevingswereld kleuren bloot te leggen. Meestal is het iets in de richting van dat je waardeloos bent en bepaalde dingen moet om te proberen te bewijzen dat je toch iets waard bent. Hierop ga ik graag in een andere blogpost wat dieper in (stay tuned).
Daarbij belangrijk om te zeggen: zolang je jezelf niet met een kwellende norm lastigvalt, is er niet veel mis met oordelen. Natuurlijk mag je de tandarts eng vinden en het jammer vinden als je een onvoldoende hebt. Tot op zekere hoogte. Het wordt vervelend als je eigenlijk voortdurend een race aan het racen bent, een wedstrijd om aan deze fictieve norm te voldoen.
Nog even over oordelen. Er bestaat natuurlijk ook nog het beoordelen van een ander. Het klink een beetje christelijk om te beweren: Gij zult niet oordelen. Het kan inderdaad soms mooier zijn om je oordeel vooral thuis te laten als het gaat om het vellen van oordelen om mensen omlaag te halen, hatelijke oordelen of oordelen waar geen enkel begrip of empathie uit spreekt. Maar soms is het juist noodzakelijk dat je boos wordt op iets wat te ver gaat, de enige mogelijkheid om in opstand te kunnen komen tegen bijvoorbeeld een oneerlijk regime of een dominante partner. Een oordeel om überhaupt 'nee' te kunnen zeggen, als je iets niet wilt (zie mijn Phoebe-blog hierover). Zolang dit oordelen niet vanuit onrealistische verwachtingen voortkomt en zolang je er geen vergiftigd wereldbeeld op nahoudt, is daar natuurlijk niks mis mee.
Het gaat om het extra oordeel dat over je ervaringen heenbuigt als een strenge bemoeizuchtige jury.
Op reis
Een cliënt zei laatst tegen mij: 'Ik deed laatst een experiment waarin ik probeerde niet te oordelen wat ik meemaakte in termen van goed en slecht. Alles was ok. Alles wat er was, was er gewoon. Op een gegeven moment voelde ik me net zo vrij als ik me voelde toen ik op reis was!'
Op een (lange) reis komen we soms ook los van onze conditioneringen, juist omdat het allemaal zo anders is qua dagindeling, verplichtingen, sociale contacten, valt het keurslijf weg van thuis waarin we onszelf geperst hadden. We hoeven niks. We hoeven niemand te zijn. We hoeven het niet 'goed' te doen. Wat een opluchting.
Willen we niet allemaal het vrije gevoel van op reis mee naar huis nemen?