'Pijn = passie = liefde'
In het duet Love the way you lie van Eminem en Rihanna verbeelden de twee zangers pijnlijk treffend wat een toxische relatie inhoudt.
You ever love somebody so much you can barely breathe when you're with 'em?
You meet, and neither one of you, even know what hit 'em
Got that warm fuzzy feeling, yeah, them chills, used to get 'em
Now you're getting fucking sick of looking at 'em
You swore you've never hit 'em, never do nothing to hurt 'em
Now you're in each other's face
Spewing venom in your words when you spit 'em
You push, pull each other's hair, scratch, claw, bit 'em
Throw 'em down, pin 'em, so lost in the moments when you're in 'em
It's the rage that took over, it controls you both
So they say you're best to go your separate ways
Guess that they don't know ya 'cause today, that was yesterday
Yesterday is over, it's a different day
Sound like broken records playin' over
But you promised her, next time you'll show restraint
You don't get another chance, life is no Nintendo game
But you lied again
Now you get to watch her leave out the window
Een selectie van de lyrics laat zien dat liefde of zelfs passie zo overdonderend kan zijn, een heftige aantrekkingskracht, die zodra de relatie verzuurt tot een herhaaldelijke aantrekking en afstoting leidt die beiden kapotmaakt.
Het meest opvallend in de rest van de tekst vind ik dit stuk:
Just gonna stand there and watch me burn?
Well, that's alright, because I like the way it hurts
Dit is ongetwijfeld een gevoel waarin niet veel mensen zich kunnen inleven. Maar toch herkenbaar voor enkelen. De pijn die een relatie doet, de pijn van de afwijzing, de afstand, het liegen, de agressie, de vernedering van de ontrouw, deze pijn voelt op een ongelooflijk verdraaide manier goed. En dat is omdat het vertrouwd aanvoelt. Het is herkenbaar.
Waarvan?
Van vroeger natuurlijk, helaas. Als in de jeugd een soortgelijk gedrag is vertoond door een ouder waarvan je afhankelijk was, is je zintuig om dit gedrag als ‘slecht’ te bestempelen afgestorven. Je kon alleen overleven als je dit gedrag tolereerde. Het kon niet ‘slecht’ zijn, want leven met die ouder was noodzakelijk, het was de enige weg om te overleven als kind. Dus je kon maar beter niet oordelen. Als kind was je als een spons en de ‘liefde’ die deze getroubleerde ouder gaf, had nu eenmaal deze vorm. Dit was wat voor jou als liefde voelde. Dit was normaal. En kinderen vormen hun verwachting van de romantische liefde die ze op latere leeftijd zoeken, op basis van de ervaren ‘liefde’ van hun ouders.
Normal People
Het boek Normal People van Sally Rooney en de gelijknamige tv-serie beschrijft, zij het veel subtieler en minder destructief dan in de Eminem-track, een dergelijke dynamiek.
Zij, Marianne, groeide op zonder vader en met een extreem dominante, kleinerende broer in huis, die niks liefdevols kan zeggen, alleen maar kleineren. Enige vorm van goedkeuring was onbereikbaar, Marianne werd voortdurend genegeerd en gekweld door zijn neerbuigende houding. Denigrerende, beledigende, verwijtende opmerkingen slingert hij om haar oren en zij leert ermee om te gaan op zo'n manier dat het zo min mogelijk escaleert. Zo wordt ze enigszins immuun voor dit soort opmerkingen. Een mooie strategie zou je zeggen. Maar wat een probleem oplevert is dat afwezigheid en afwijzing de enige vorm van aandacht is die ze van mannen kent. En dus trekt ze ernaar toe. Allereerst valt ze als een blok voor de jongen Connell in haar klas die weliswaar lief tegen haar is, maar niet aan zijn vrienden vertelt dat hij iets met haar heeft, terwijl diezelfde vrienden haar pesten. Connell houdt zijn mond. Zijn nalatigheid om voor haar op te komen en om ervoor uit te komen dat ze iets hebben is voor Marianne een herhaling van de afwezigheid van haar eigen vader en de vernederingen door haar broer.
Alsof ze een antenne heeft om te kunnen signaleren wie tot eenzelfde soort aandacht in staat is, kiest ze later een fotograaf uit als vriendje die letterlijk SM met haar doet, sado masochisme, seksualiteit waarbij enig sadisme leidt tot het genieten van pijn, waarbij Marianne de onderdanige ‘sub’ is. SM is zo zelfs een letterlijke metafoor voor hoe I love the way it hurts vorm kan krijgen in je beleving van liefde of intimiteit. Marianne mist een antenne, een radar, om de signalen op te vangen die haar zouden moeten waarschuwen. Ze negeert de rode vlaggen. In tegendeel. Het voelt niet fout, ze rent niet weg. Het is het enige dat ze kent. Ze is gewend aan deze pijn.
Goed om even stil te staan bij het idee dat in meer relaties een element pijn kan zitten, zonder dat het gewelddadig of destructief hoeft te zijn, waar hetzelfde voor geldt: je rent niet weg voor deze pijn. Als je geliefde je afwijst, vlucht voor intimiteit, in ruzies wrede dingen zegt, twijfelt, steeds weggaat en terugkomt, vreemdgaat, doet dat pijn.
Het gekke is zelfs dat juist het drama, het verdriet, de pijn, voedend is voor de overtuiging dat de liefde voor de partner in kwestie des te dieper is. Het woord passie betekent letterlijk niet alleen 'hartstocht' maar ook 'pijn' en 'lijden'. Zo is bijvoorbeeld de Mattheus Passion duidelijk een lijdensweg is rondom het verliezen van Jezus.
Terwijl de passie en het drama van aantrekking en afstoting bestempeld worden als ‘liefde’, lijkt het: hoe meer drama, hoe dieper de liefde gevoeld wordt. Het is liefde met een grote L blijkbaar, waarom voelt het anders zo heftig?
Helaas is deze gepassioneerde liefde geworteld in een trauma re-enactment, een herhaling van de traumatische relatie. Er is een vergelijkbaar patroon in te ontdekken als in de relatie met een van je ouders.
De overtuigingen waar het hier om draait, zijn: 'drama is liefde, passie is liefde; pijn is een bewijs van de diepte ervan'. Deze overtuigingen moeten we loslaten, want dit soort liefde leidt niet tot een gezonde relatie. Het is zelfs niet echt liefde, maar voor een groot deel een projectie van je imprint van vroeger. Daarom voelt de liefde zo heftig, zo diep alsof iemand op je onderbewuste inwerkt. Daarom voelt de liefde als een magneet en voorbestemd. Omdat je reageert vanuit een deel van jezelf dat heel erg oud is, met verlangens en gevoelens vanuit je jonge kinderjaren.
Zodra je je dit realiseert heb je een houvast om te kiezen voor een gezondere vorm van relaties, waarbij je jezelf geen geweld aandoet.
Wel begint dan nog een pijnlijk proces. Je zult misschien moeten afkicken van een diepgewortelde verliefdheid die lijkt op een heroïne-verslaving. Ook moet je helaas toegeven dat iemand met al zijn leuke kanten ook -al kan hij er niets aan doen- serieus nare kanten heeft, die niet zullen veranderen en die niet passen in een liefdevolle relatie.
Misschien voelt de passie zoals in sommige jaren '80 nummers waarin dit soort liefde werd verheerlijkt: ‘I can’t live with or without you’. Toch moet je beseffen dat je wél zonder diegene moet gaan leven.
Kortgezegd: je moet loslaten dat die liefde die zo heerlijk heftig voelt, die je overspoelt als een golf dopamine, liefde is. De gewone liefde, de andere soort, is rustig, zacht en stabiel. En vanuit de ogen van iemand die door passie verblind is, voelt deze gewone liefde dodelijk saai. Je wordt haast depressief als je moet denken aan afkicken van de verslaving aan deze partner of ex en bent als de dood om ooit te verzanden in zo’n saai bestaan zonder drama.
Ik moet toevoegen dat niet alleen toxische en destructieve relaties deze overtuiging een rol speelt. Op veel subtieler niveau is de 'love the way it hurts'-dynamiek aanwezig in allen die vallen op een onbereikbare partner. Zoals we kunnen leren van boeken als Liefdesbang van Hannah Cuppen, bestaat er een yin-yang aantrekkingskracht tussen mensen die van de verschillende hechtingstypes zijn: de een is angstig gehecht (en stort zich bovenop iemand) en de ander is vermijdend (die bindingsangst heeft, avoidant). Degene die angstig gehecht heeft, herkent een avoidant type uit duizenden en maakt het haar (zijn) levensmissie om diegene te veroveren en aan zich te binden. Maar de andere partij kan niet kiezen voor jou, durft zich niet uit te spreken, houdt een deel van zijn hart voor zichzelf. Hij blijft zich verschuilen achter excuses, vlucht weg. Als je goed nagaat toont hij eigenlijk geen echte interesse, vraagt niet door, heeft geen belangstelling en zou niet werkelijk de keuze voor je kunnen maken. (Ook al zou hij wel willen, hij kan niet, vanwege zijn bindingsangst.) Heel pijnlijk is het om je te realiseren dat je niet zozeer op hem valt, maar dáár verliefd op bent: op die avoidance. Je smacht naar de versmelting en raakt bezeten door hem juist dankzij die afwezigheid, het negeren, het afkeuren, het niet beschikbaar zijn... Telkens als hij op zich laat wachten word je gek en denk je dat je nog meer van hem houdt.
Het is een Tantaluskwelling als je valt op avoidance. Je zult nooit je bestemming bereiken. Zoals de mythische Tantalus zit je vast in je situatie met een onmogelijke missie: de vruchten lijken binnen handbereik maar deinzen terug zodra je ze haast aanraakt. De vruchten van je inspanning zul je nooit kunnen proeven. Het smachten zelf is de eeuwige conditie. Als je op avoidance valt is het terugdeinzen een accelerator van je liefde: You love the way it hurts.
Tot je inziet dat dit geen liefde is. Je zult de ommezwaai moeten maken en inzien dat het fijn is om niet te hoeven smachten, te stressen, geen anxiety te voelen. Een relatie waarin je geen woede-aanvallen over je heen krijgt, geen bloed onder je nagels vandaan voelt wegtrekken. Geen streken, geen gedoe. Geen dolken in je hart, geen slapeloze nachten, niet het gevoel dat je gek wordt of iemand wel heel vaak vergeeft voor zijn streken. Een relatie waar je niet aan jezelf begint te twijfelen zodra hij even niet reageert op je berichtjes. Waar je weet dat avoidance niet cool is.
Een relatie waar je uit de Tantaluskwelling stapt, de vruchten wél bereikbaar zijn. En hoewel ze gewoon saaie vruchten blijken, lang niet zo sappig en gepassioneerd voelen als dat waar je gewend was naar te smachten, heb je nu wel liefde, echte liefde.
Er bestaat namelijk een liefde die ook je familie en vrienden zullen begrijpen. Een liefde die goed voor je is, en die voelt stabiel, warm, gelijkmatig, gelijkwaardig, eerlijk, open, rustig, respectvol. Hiervan groei je. Je bent geduldig, hebt tijd voor jezelf, een leeg hoofd en aandacht voor elkaar. Liefde zelf doet geen pijn.